درجه بندی و ارزیابی چوب و فرآورده های چوبی

^{بسمه تعالی}

^{موضوع : درجه بندی و ارزیابی چوب و فرآورده های چوبی}

^{مقدمه و تعاریف :}

^{در دنیای امروز ف مسائل توسعه صنعتی بیشتر بر روی روشهای علمی کار و بهره برداری از آنها متمرکز است و درجه تحول وتخصص چنان اوج گرفته که برای اداره واحدهای تولیدی و صنعتی ، مدیریت حرفه ای از جمله لوازم بسیار ضروری است. روش قرار دادن ماشین آلات ، حمل و نقل مصالح و فرآورده ها ، بکار بردن ماشینی خاص در مقابل جمع کار ماشینهایی که در امر تولید دخالت دارند، کنترل مواد اولیه و شرایط تولید، بررسی زمان برای انجام یک کار معین از جمله عواملی است که در کار استاندارد کردن موثر است. در گذشته بعلت اینکه ، تخصص فردی در صنایع دستی و تولیدات محلی اهمیت داشت ، اعمال ظوابط و قواعد تولید چندان به چشم نمی خورد. اما امروزه که صنایع از ماهیت تولید با شیوه دستی خارج شده و بصورت ماشینی انجام می شود ، قواعد حاکم بر جریان تولید و بسته بندی ، توزیع و فروش چنان به پیشرفت تکنیک و صنعت وابسته شده که بدون آن افزایش تولید و فروش ، تقلیل قیمت تمام شده و گسترش حوزه بازارها غیرممکن است ، به همین جهت است که طی بررسی قواعد و ظوابط موثر در تکنیک و بهبود تولید مشخص می شود که برای تهیه و تولید یک فرآورده راههای مختلفی وجود دارد که هر یک با کوشش عملی می شود ، اما قدر مسلم راههایی که در قلمرو قواعد و اصول علمی و فنی و اقتصادی قرار دارد بسیار محدود خواهد بود . بنابراین کوشش هایی که فاقد خصیصه های لازم باشد به نتیجه مطلوب نمی رسد و از همین نظر است که در استاندارد کردن ، کوشش هایی که در جهت بهبود تولید قرار دارد مورد توجه واقع می شود.}

 

^{اما استاندارد چیست ؟}

^{برای هر چیز که محصول کار انسان باشد یا برای هر نوع فعالیتی که آدمی برای فراهم کردن آن کاری بصورت مداوم انجام می دهد . برحسب نیازهای اصلی و معین ، تحت شرایط خاص می توان استاندارد تعیین کرد . بنابراین می توان گفت :}

^{" تعیین مشخصات کالا و نحوه ارائه خدمات برای ایجاد امنیت ، بهداشت ، سلامتی و حفظ اقتصاد ملی و خانواده را استاندارد می گویند. "}

^{به عبارت دیگر استاندارد شامل مجموعه مقررات ، قواعد و آئین نامه هایی است که بکار بردن آنها در زمینه معینی از نیازمندیهای جامعه بشری مانند تولید کالا ، ارائه خدمات و سیستم مدیریت کیفیت با هدف بدست آوردن نتایج صحیح و هماهنگ علمی ، فنی ، صنعتی ، اقتصادی و اجتماعی لازم و ضروری است. در استاندارد تعیین تمام یا برخی از خصوصیات و مشخصات کالا از قبیل نوع ماده اولیه ، اجزای تشکیل دهنده ، نحوه استفاده ، طرز نصب ، کیفیت ، کمیت ، وضع ظاهری ، ایمنی و چگونگی بسته بندی ، علامتگذاری ، روش آزمایشی و ... مورد بحث قرار می گیرد. استاندارد و استاندارد کردن یک عمل خاتمه یافته و نهایی نیست بلکه با پیشرفت علم و صنعت ملازمه و همراهی دارد و هر اندازه که پیشرفت صنعت و تولید میسر می گردد ، به همان نسبت در استاندارد و استاندارد کردن ، شرایط و روشهای جدید تولید و همچنین مشخصات مواد اولیه و محصول مورد توجه قرار می گیرد.}

^{استانداردها از نظر عوامل متعددی تقسیم بندی می شوند. از بین تقسیم بندیها به ذکر تقسیم بندی از نظر حوزه انتشار و ضمانت اجرای استاندارد پرداخته می شود. در تقسیم بندی استانداردها از نظر حوزه انتشار ، استانداردهای ملی و استانداردهای بین المللی قرار دارند. استانداردهای ملی به مجموعه قواعد و مقرراتی اطلاق می شود که بر طبق قوانین موجود بوسیله یکی از سازمانهای مجاز ملی ، برای استاندارد کردن فرآورده یا انجام فعالیتی خاص تهیه شده و در روابط تولیدی و بازرگانی داخلی اعتبار رسمی دارد . استانداردهای ملی رسمی را نیز می توان برحسب ضمانت اجرایی و قانون به استانداردهای اجباری و غیر اجباری تقسیم کرد . استانداردهای اجباری ، استانداردی است که اجرای آن در سطح جامعه ملی الزامی است و متخلف به موجب قانون باید مجازات شود. استاندارد غیر اجباری عبارت از استانداردی است که ضمانت اجرایی و قانونی ندارد و اصطلاحا به آن استاندارد اختیاری یا تشویقی می گویند. استاندارد بین المللی به کلیه قواعد و روشهایی می گویند که بوسیله سازمان بین المللی استاندارد ( ISO ) برطبق تشریفات مقرر در اساسنامه سازمان مذبور برای هماهنگ کردن استانداردهای ملی کشورها و ایجاد رابطه واحد در جامعه جهانی تهیه می شود. در این معنی استاندارد بین المللی به استاندارد کالاهای معین که نیاز به هماهنگی در جامعه بین المللی دارند نیز گفته می شود ، مانند استاندارد}

^{1) ISO/TC218-2001: Round & Sawn Timber - Terminology}

^{2) ISO 2301- 1973: Sawn Timber of Broad leaved Species; Defects; Measurements}

^{تدوین استاندارهای ملی با همکاری  و موافقت عمومی همه اشخاص حقیقی و حقوقی ذینفع انجام می شود و در این کار باید اصول زیر رعایت گردد.}

^{استانداردهای ملی باید تامین کننده نیازهای مشخص شده ملی و اقتصادی بوده و با توجه به سطح امکانات ، تامین کننده مصالح و منافع تولیدکنندگان و مصرف کنندگان باشند. استانداردها باید هماهنگ با آخرین پیشرفتهای علمی و فنی کشور باشند و متناسب با پیشرفت و نیازهای کشور به صورت ادواری مورد تجدید نظر و اصلاح قرار گیرند و حتی المقدور با توصیه نامه های سازمانهای بین المللی استاندارد و سایر سازمانهای بین المللی هماهنگ باشند.}

^{مراحل مختلف تدوین استانداردهای ملی در ایران بدین صورت است که در ابتدا در کمیته ای تحت عنوان کمیته برنامه ریزی با حضور معاونین ، مدیران و کارشناسان تدوین و در آزمایشگاههای موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران اطلاعات جمع آوری شده در خصوص نیازهای جامعه را به رشته های مختلف تولیدی و خدماتی ، تفکیک و سپس اقدام به بررسی و اولویت بندی موضوعات و انتخاب دبیر می نمایند . پس از انتخاب دبیر و ابلاغ موضوعات تدوین به وی ، دبیر تدوین را پس از جمع آوری اطلاعات و اسناد و مدارک مربوطه ، به منظور انتخاب اعضای کمیسیون فنی تدوین ، نوع و نحوه استفاده از مدارک علمی مراتب را در کمیسیونی تحت عنوان کمیسیون اولیه ایراد می نماید. در این جلسه باید به غیر از دبیر تدوین ، نماینده تولید کنندگان و صاحبان صنایع و سازمانهای مصرف کننده ، توزیع کنندگان و. اتحادیه های صنفی ، وزارتخانه ها و سازمانهای ذیربط ، سازمان حمایت از حقوق مصرف کنندگان و تولیدکنندگان و نمایندگان دانشگاهها و مراکز علمی و تحقیقاتی حضور داشته باشند. پس از کمیسیون اولیه ، در کمیسیونهای فنی پیش نویس استاندارد مورد نظر در جلساتی با حضور افراد منتخب کمیسیون اولیه مرکب از اساتید دانشگاهها و مراکز علمی و تحقیقاتی و صاحب نظران بخشهای تولیدی و مصرفی و سازمانهای دولتی ذیربط توسط دبیر مربوطه و با استناد به مدارک توافق شده تهیه و جهت طرح در کمیسیون نهایی آماده می شود . سپس آخرین اصطلاحات بر روی پیش نویس استاندارد تهیه شده در کمیسیون نهایی انجام و سپس از طرح استاندارد در جلسه کمیته ملی و تصویب بصورت استاندارد ملی منتشر می گردد.}

^{اکنون در موسسه استاندارد وتحقیقات صنعتی ایران 164 استاندارد ملی در زمینه صنایع چوب و فرآوردهای چوبی ، 170 استاندارد در زمینه صنایع سلولزی ، بهداشتی و کاغذ و 88 استاندارد در زمینه بسته بندی سلولزی تدوین گردیده است .}

^{جدول شماره 1 : تقسیم بندی استانداردهای ملی صنایع چوب و فرآورده های چوبی}

صنایع تخته خرده چوب	18 استاندارد
صنایع تخته فیبر	15 استاندارد
صنایع روکش و تخته لایه	14 استاندارد
تجهیزات چوبی کتابخانه ها	10 استاندارد
فیزیک ، مکانیک و شیمی چوب	20 استاندارد
صنایع مبلمان و مصنوعات چوبی	21 استاندارد
استانداردهای مرتبط با جنگل و درختان	18 استاندارد
استانداردهای دیگر	46 استاندارد

^{تا چند سال قبل در بخش صنعت چوب ، بجز صنایع کبریت سازی و مداد ، بقیه استانداردها بصورت تشویقی بوده اند ولی در حال حاضر کلیه استانداردهای مرتبط با صنایع چوب و فرآورده های چوبی در زمره استانداردهای اجباری محسوب می گردند. همچنین برای واردات فرآورده هایی از قبیل گرده بینه ، تخته خرده چوب ، تخته لایه ، تخته فیبر ، روکشهای HPL ، روکشهای ملامینه و الوار چوب تطبیق کیفیت کالا با استانداردهای ملی اجباری است.}

^{چون در حال حاضر ، تحقیقات اساسی و کاربردی در کشور با جایگاه خود را به درستی هنوز بازنشناخته است ، لذا در تدوین استانداردهای ملی کشور ، متکی به تحقیقات انجام شده در کشورهای دیگر بوده و بنابراین معیار تدوین استانداردهای ملی ، استانداردهای سازمان بین المللی استاندارد ISO ، استاندارد کشور ژاپن JIS ، آلمان DIN ، فرانسه AFNOR ، انگلیس BSI ، هند BIS ، استاندارد و آزمون و مواد آمریکا ASTM ، استاندارد ملی آمریکا ANSI و ... می باشد.}

^{حال این سوال اساسی می تواند این باشد که کارخانجات و واحدهای تولیدی چگونه می توانند پروانه بکارگیری علامت استاندارد را دریافت کنند و از مهر استاندارد استفاده نمایند؟}

^{در خصوص تولیدکنندگان داخلی متقاضی استفاده از مهر استاندارد عبور از مراحل زیر الزامی است:}

^{کارخانه ها و کارگاههای تولیدی مکلفند برای کنترل فرآورده های تولیدی و تطبیق مشخصات و کیفیت آنها با استاندارد ، آزمایشگاه کنترل کالاهای خود را که زیر نظر مسول کنترل کیفیت با دارا بودن تحصیلات دانشگاهی مرتبط اداره می گردد با وسایل و تجهیزات مورد لزوم برای انجام آزمایشات لازم تاسیس نمایند که در موارد خاص کارخانجات می توانند با موافقت موسسه برای انجام بعضی از آزمایشها از امکانات سایر آزمایشگاهها استفاده نمایند. ثانیا در فواصل زمانی معین کارشناسان موسسه استاندارد ، کارخانه یا کارگاه را مورد بازدید قرار داده و راهنماییهای لازم را انجام و در صورت لزوم از فرآورده های تولیدی نمونه برداری می نمایند. ثالثا موسسه نمونه برداری مداوم از محل تولید ، انبار ، توزیع ، فروش و بازار و آزمایش فرآورده ها به منظور مطابقت مشخصات آنها با استاندارد مربوطه ، کیفیت آنرا مورد ارزیابی قرار می دهد . نمونه های مذبور در آزمایشگاه موسسه یا آزمایشگاههایی که به تشخیص موسسه دارای صلاحیت فنی هستند بر طبق روشی که در استاندارد مربوطه پیش بینی شده است ، آزمایش شده و مشخصات فرآورده با استاندارد تطبیق و نتایج بدست آمده به تولید کننده ابلاغ می گردد. در صورت مطابق نبودن کالای تولیدی با استاندارد مربوطه تولید کننده موظف است کیفیت کالای خود را تا حد استاندارد ارتقاء دهد. در غیر این صورت ، در خصوص استانداردهای تشویقی ، پروانه بکار بردن علامت استاندارد باطل می گردد و در خصوص استانداردهای اجباری پس از ابلاغ مراتب به تولید کننده ، وارد کننده ، نگهدارنده کالا ، انجام دهنده خدمات و یا گمرک ، در صورتیکه موسسه تشخیص دهد جمع آوری فرآورده های خارج از استاندارد یا توقف ارائه خدمات ضروری است ، گزارش کار به انضمام بررسیهای انجام یافته و نتایج آزمایشهای مربوطه بطور محرمانه در کمیسیونی طرح و دستور شروع اقدامات اولیه قانونی جهت جمع آوری و توقف فرآوردههای خارج از استاندارد صادر می گردد.}

^{نقش استاندارد در جلوگیری از ساخت و فروش کالاهای تقلبی در چیست ؟}

^{برای اینکه مصرف کننده در میدان رقابت بعضا غیر مشروع تولیدکنندگان قربانی نشود و یا بر اثر تبانی آنان جنس نامرغوب را بجای جنس مرغوب خریداری نکند ، لازم است نظارت موسسه استاندارد که مرجع ذیصلاح برای تعیین و تشخیص مشخصات کالاهاست ، تعمیم داده شود تا هم صنایع داخلی از سیر قهقرایی تولید و سقوط اقتصادی در امان باشند و هم مصرف کننده از تجاوز و تعدی برخی تولید کنندگان به حقوق خود محفوظ بماند .}

^{غالبا مصرف کنندگان تحت تاثیر تبلیغات خلاف واقع تولیدکنندگان ، واسطه ها و فروشندگان قرار می گیرند و ناآگاهانه جهت منحنی نمایشعرضه و تقاضا را در بازار معامله تغییر می دهند. برخی عرضه کنندگان کالاها و خدمات با تخصیص اعتبار سرشار برای امور تبلیغاتی و در دست داشتن امکانات لازم برای تبلیغ مساله مورد نظر در جراید ، رادیو و تلویزیون و سینماها میل افراد به مصرف کالاها و خدمات معینی را افزایش می دهند. بسیار دیده شده است که تولید کننده یک محصول صنعتی تولیدات خود را با تغییرات اندکی که در شکل و ظاهر محصول می دهد تحت نامهای مختلف به مصرف کنندگان عرضه می نماید و با تبلیغات گمراه کننده ، بازار وسیعی برای محصول غیر مرغوب خود درست می کند.}

^{لذا با اهمیتی که استاندارد در تحولات اقتصادی و تحقق افزایش تولید و گسترش بازارها و از بین بردن وضع نامرغوب و نگران کننده کالاهای مصرفی دارد، ضروری می نماید که در زمینه هدایت افراد جامعه و تغییر دادن جهت تقاضا از کالاهای نامرغوب بسوی کالاها و خدمات مرغوبی که با خصوصیات معین و قابل تضمین به بازار عرضه می شوند اقدامات بایسته ای صورت پذیرد.}

^{حال ضروری می نماید با دو واژه " کنترل کیفیت محصول " و " درجه بندی " بیشتر آشنا شد.}

^{کنترل کیفیت محصول چیست ؟}

^{کنترل کیفیت محصول عبارت است از مجموعه فعالیتهای آزمایشگاهی ، تحقیقاتی و نظارتی بر روی محصول ساخته شده و فرآیند تولید که منجر به بالا رفتن کیفیت محصول نهایی شده و در سه بخش مجزا انجام می گیرد :}

^{-          کنترل مواد اولیه ورودی به واحد تولیدی}

^{-          کنترل محصول حین ساخت و فرآیند تولید}

^{-          کنترل و درجه بندی محصول ساخته شده}

^{مسئول کنترل کیفیت در واحدهای تولیدی به عهده افراد خواهد بود که دارای تحصیلات لازم ( حداقل کارشناسی ) و تجربه کافی در رشته های تولیدی مربوطه باشند . در صورتیکه واحد تولیدی دارای افرادی با تحصیلات پایین تر ولی باتجربه کافی و سابقه کار مفید در رشته مربوطه باشد نیز می توان از آنها بعنوان مسئول کنترل کیفیت استفاده کرد. مسئول کنترل کیفیت مستقیما تحت نظارت مدیر عامل واحد تولیدی انجام وظیفه می کند و شخص مدیر عامل و اعضای هیات مدیره و مدیر تولید نمی توانند بعنوان مسئول کنترل کیفیت معرفی و منسوب شوند . مسئول کنترل کیفیت ملزم به اجرای سیستم کنترل کیفیت در واحد تولیدی بوده و باید مطابقت کالای تولیدی را با استانداردهای کارخانه ای ، استانداردهای ملی و یا استانداردهای بین المللی مورد تایید قرار دهد. در صورتیکه کیفیت مواد اولیه و یا محصول ، مورد تایید او نباشد، مراتب کتبا به مدیر عامل اعلام و واحدهای تولیدی موظف می شود تا برای افزایش کیفیت محصول اقدام کند.}

^{مفهوم درجه بندی در صنعت چوب چیست ؟}

^{درجه بندی عبارت از طبقه بندی کالا بر اساس میزان معایب ، کیفیت و ابعاد محصول است که از طریق بازرسی نمونه هایی از هر محموله انجام می گیرد.}

^{درجه بندی جزییی از عملیات استاندارد کالا است که پس از تولید کالا و قبل از بسته بندی و ورود کالا به انبار کالای ساخته شده انجام می گیرد.}

^{البته در خصوص فرآورده های جنگلی که عمده ترین آنها گرده بینه است فقط درجه بندی صورت می گیرد که آن هم براساس میزان معایب ، درجه گرده بینه و ابعاد می باشد ، زیرا انسان در تولید درختان جنگلی دخالتی ندارد و لذا نمی توان برای آن استاندارد تعریف کرد.}

^{درجه بندی کالاها تا چه میزان باید دقت کرد ؟}

^{در خصوص این سوال باید دید که توقعات مصرف کنندگان از کالاهای مورد نظر در چه حدی است ، اگر مصرف کننده خواهان کالاهایی با کیفیت بالا باشد ، باید درجه بندی را با دقتی انجام دهند که سود حاصل از آن هزینه های مربوطه بیشتر باشد ، یعنی هزینه های حاصل از درجه بندی نباید سود حاصل از آن بیشتر باشد زیرا در این صورت منجر به ضرر واحد تولیدی خواهد شد . بنابراین دقت در درجه بندی باید متناسب با توقعات تولیدکنندگان و مصرف کنندگان صورت گیرد.}

^{در ضمن باید دید از درجه بندی کالاها خواهان چه نتیجه ای هستیم . برای روشن شدن مطلب به ذکر مثالی می پردازیم . فرض کنید در درجه بندی دوورق تخته خرده چوب یکی در درجه یک و دیگری بعلت وجود لکه هایی در سطح آن در درجه دو قرار گرفته باشد ، ولی این دو ورق از نظر خصوصیات فیزیکی و مقاومتهای مکانیکی هیچ تفاوتی با هم نداشته باشند . اگر محیط مصرف این دو ورق در مکانی باشد که روی آنها روکش پرس می شود ؛ درجه بندی آنها به درجه یک و دو کاری بیهوده و به دور از منطق است ، ولی چنانچه محیط مصرف این دو ورق در مکانی باشد که روی آنها روکشی پرس نمی شود ، درجه بندی آنها در درجات یک و دو ضروری است . بنابراین درجه بندی باید خاصیت انعطاف پذیری نیز داشته باشد. درجه بندی باید ضمن اینکه توقعات را در داخل کشور تامین می نماید، با نحوه درجه بندی در دیر جوامع متناسب و هماهنگی داشته و واردات ، صادرات و بازرگانی خارجی را تسهیل نماید.}

^{نکاتی در خصوص بهره برداری و فروش چوب :}

^{هر طرح جنگلداری که زیر نظر ادارات کل منابع طبیعی فعالیت می کند ، معمولا دارای 2 تا 3 سری و گاهی اوقات بیشتر می باشند. هر سری بر اساس کتابچه آماده شده توسط سرجنگلداری هر منطقه تقریبا معادل 1000 هکتار می باشد .هر سری نیز معمولا از 20 پارسل تشکیل می شود که مساحت هر پارسل حدود 50 هکتار است . البته از آنجاییکه مرز بین پارسلها ، موانع طبیعی مانند یال ، دره ، رود و ... می باشد ، ممکن است مساحت پارسلها کمتر یا بیشتر از مقدار از قبل تعیین شده گردد. انتخاب محدوده هر پارسل با توجه به دارا بودن درختان آن بخش از جنگل از یک شرایط و ویژگی یکسان نیز صورت می گیرد، یعنی سعی براین است که در یک پارسل ، درختان از نظر گونه ، سن ، ارتفاع و ... با هم زیاد اختلاف نداشته باشند. البته ممکن است در داخل هر پارسل ، قسمتی از پارسل دارای درختانی با شرایط متفاوت از دیگر درختان باشد که این قسمت را در تقسیم بندی دیگری قرار می دهند که به آن سوپارسل می گویند . درختان این قسمت ممکن است قبلا دچار آتش سوزی شده باشند یا در اثر جریان یافتن سیل و ... درختان آن دچار آسیب و کاهش کیفیت شده باشند.}

^{همانطور که می دانیم ، رویش سالیانه جنگلهای شمال ایران حدود 2.5 – 2 متر مکعب در هر هکتار می باشد که بر اساس این رویش سالانه ، اداره کل منبع طبیعی ، برداشت سالیانه هر شرکت را برای ده سال آینده و همچنین میزان قطع و برداشت در هر پارسل راتعیین می نماید و این میزان برداشت نیز ذر کتابچه طرح جنگلداری هر منطقه و برای هر پارسل ذکر می گردد که نمی توان از آن عدول نمود. پس از تهیه کتابچه ، میزان برداشت سالیانه هر طرح جنگلداری مشخص می گردد، براساس این مقدار مشخص شده ، شرکت در ابتدای تابستان درخواستی مبنی برقطع سهمیه سالانه خود از سرجنگلداری منطقه می نماید. سرجنگلداری نیز براساس کتابچه ، تیمی از کارشناسان جنگل را به همراه مهندسین شرکت به پارسلی که قرار است قطع امسال درآن انجام گیرد اعزام می نماید تا مبادرت به نشانه گذاری درختان در پارسل تعیین شده نمایند.}

^{منبع: iranpulp}